güç bulan bu yeni “büyük devlet” o güne kadar anakaranın ortasında bulunan politik vakumdan yararlanan diğer büyük devletlerin eskisi gibi rahat hareket etmelerini önleyebilecek konumda ve güçteydi. Bundan böyle Avrupa anakarasında Almanya’nın onayı alınmaksızın tasarruflarda bulunmak kolay bir iş olmayacaktı.

Beri yandan aynı konum Almanya açısından ciddi bir tehdit oluşturuyordu, çünkü bu yeni devletin sınırları her bir yandan tehlikelere ve tehditlere açıktı. Batıda Fransa savaşı ve Alsace-Lorraine’i kaybetmenin verdiği kinle onulmaz bir düşmandı. Güneyde Avusturya–Macaristan 1866 yılında Prusya karşısında uğradığı yenilgi sonucu Alman Konfederasyonu’ndan uzaklaştırıldığı için hınçlı ve dolayısı ile potansiyel bir düşmandı. Rusya ile Prusya arasında geleneksel bir dostluktan söz edilebilirdi ama Rusya da batı sınırlarında aniden oluşuveren bu büyük tehditten çok da mutlu kalmamıştı. Prusya-Britanya ilişkileri de hep dostça olmuştu. Yine de kuzey sınırları Kuzey ve Baltık Denizlerinden oluşan ve donanması sadece birkaç sahil koruma gemisinden ibaret olan bu yeni İmparatorluk için güçlü bir donanma, örneğin Britanya Kraliyet Donanması, ciddi bir tehlike idi.

Tehdit savurmayı, kılıç şakırdatmayı politika sanıyordu

Dönemin şüphesiz en dirayetli devlet adamlarından biri, belki de birincisi olan Bismarck yeni devletin emniyetini tehdit eden bu koşulları görmüş; statükoyu korumanın en emin yolunun, yeni Almanya’ya duyduğu husumet yüzünden Avrupa barışını her an bozabilecek bir havada olan Fransa’yı politik olarak izole etmekten geçtiğini anlamıştı. Fransa’yı yalnız ve müttefiksiz bırakabilmek üzere 1873 yılında Almanya, Rusya ve Avusturya–Macaristan’ı “Üç İmparator Birliği” (Dreikaiserbund) adlı bir anlaşma ile bir araya getirmeyi başardı. Vakıa Britanya  “müttefiklerimiz yok, yüksek çıkarlarımız vardır” diyerek kalıcı bir anlaşma imzalamaktan kaçınmıştı ama, bir yandan geleneksel dostluğun ikili ilişkilerde yarattığı sıcaklık, beri yandan hanedanlar arasındaki akrabalık ilişkileri, Britanya’nın tarafsızlığının da sıcak ve olumlu şekilde gelişeceğine işaret ediyordu.

Av partileri ve askeri törenler en büyük eğlenceleriydi; en çok askerlerin arasında rahat ediyor, uluslararası politikayı tehditler savurmak ve kılıç şakırdatmaktan ibaret sanıyordu. Herşeyden önemlisi, koca Alman İmparatorluğunun sünepe bir şekilde, statükocu bir politika gütmesini kabul edemiyordu. Almanya ve onun şanlı Kaiser’i güneşin altında layık oldukları yere kılıç şakırtıları arasında gelmeli; şu sevimsiz İngiliz akrabalara kimin daha üstün, kimin daha güçlü olduğu gösterilmeliydi.

Yaşlı şansölye ile genç Kaiser arasında ciddi bir uçurum oluşmuştu. Bismarck 1890 yılında yaptığı hizmetlere karşılık nişanlar ve topraklar hediye edilerek emekli edildi. Moltke ise 1888 yılında, daha 1850’li yıllarda Rheinland’da kolordu komutanlığı yaptığı dönemde maiyetine katıldığı Wilhelm’in ölümünden sonra kendi arzusu ile emekli olmuştu. Yeni Kaiser Almanya’nın rotasını kendi başına çizecekti.

Lakin çizilen bu yeni rotanın Almanya’nın felaketi olacağı kısa zamanda ortaya çıktı. Büyük ustanın emekliliği daha dördüncü yılını doldurmadan, onun oya gibi işlediği dış politikası göçmüş, en korktuğu şey gerçekleşmiş, Fransa ile Rusya Almanya’ya karşı güçlerini bir askeri ittifak çerçevesinde birleştirmişlerdi. Bu gelişmeler karşısında karalar bağlayan biri daha vardı: Genel Kurmay Başkanı Feldmarşal Alfred Graf von Schlieffen.

Artık bir savaş çıkması halinde Almanya’nın iki cephede birden savaşmak zorunda kalacağı kesinlik kazanmıştı. Mevcut ittifaklar sistemi içinde, bir savaş halinde Almanya’nın sadece iki müttefiki vardı. Bunlardan biri nerede ise Osmanlı kadar hasta olan Avusturya–Macaristan, diğeri de verdiği taahhütlerden ziyade yakın vadeli çıkarlarının arkasında duran kaypak İtalya’ydı. Bu koşullar altında Almanya nasıl kazanacaktı? Schlieffen’den yanıtı istenen soru işte buydu...

Zafer kazanılsa bile...

Bismarck’ın dirayetli politikası sayesinde Almanya’nın Fransa dışında ciddi bir düşmanı olmadığı dönemlerde dahi, Moltke Almanya’nın konumundan kaynaklanan potansiyel tehlikeyi görmüş ve bu tehditle başa çıkmak için dahili hatları kullanmaktan başka çare olmadığı sonucuna varmıştı. Basit tanımı ile dahili hatlar, düşman orduları biraraya gelerek yenilmez bir bütün oluşturmadan önce, onları teker teker yakalayıp imha edebilecek konumda olmak ve bu avantajı kullanabilmektir. Almanya’nın stratejik konumu buna müsaittir. Rus ve Fransız orduları Almanya bir baştan bir başa işgal edilmedikçe bir araya gelemezler. Dolayısı ile Alman ordusu önce biri sonra da öbürü ile tek başına savaşıp, sırayla ikisini de imha edebilir. Ancak bunun için zamanlama ve sürat birinci derecede önemlidir. Moltke henüz 1850’li yıllarda, dört tarafı potansiyel düşmanlarla dolu Prusya için henüz yeni gelişmekte olan demiryollarının önemini sezmiş, Prusya demiryolu şebekesinin seferberlik ve savaş dönemlerinde ordunun gereksinimlerini karşılayacak şekilde planlanmasını sağlamıştı. Doğallıkla 1871’den sonra da bu şebeke onun denetiminde geliştirilmiş, daha da mükemmel bir hale getirilmiştir.

harekâta geçememiş Rusya ile rahatça hesaplaşmak mümkün olacaktı. Ama Moltke bu düşünceden çok çabuk döndü. Kesin zaferin kazanıldığı bir savaşta bile, Fransa’yı pes ettirerek barış masasına oturtmanın ne kadar zor olduğunu bu son savaşta gördüğüne işaret ederek, ileride de kesin bir zaferle sonuçlansa bile, bir tek harekât sonunda batı cephesinin kapatılabileceğine inanmadığını bıraktığı notlardan anlıyoruz.

Stratejik saldırı – taktik savunma

Moltke’nin bundan sonraki plandaki yaklaşımını “stratejik saldırı–taktik savunma” olarak tanımlayabiliriz. Bu yaklaşım şöyle özetlenebilir: Savaşın başlangıcı ile birlikte büyük bir hızla hareket edilerek düşman için çok önemli ve rahatlıkla savunulabilir bir bölge ya da kesim elegeçirilir. Bu işin stratejik saldırı kısmıdır. Taktik savunmaya gelince... Ele geçirilen bu topraklar derhal eldeki olanaklarla tahkim edilerek savunma hatları oluşturulur. Düşman kendisi için önemli olarak değerlendirdiği bu toprakları geri alabilmek için tekrar tekrar bu savunma hatlarına saldırılar düzenleyecektir. Bu sayede sınırlı sayıda kuvvetle düşmanın çok daha büyük kuvvetleri bağlanacak ve tahkim edilmiş hatlara saldıran düşman da savunmadakilere oranla çok daha fazla zayiat verecektir. Bu arada düşman bu saldırılardan zayıf düştüğünde, eldeki olanaklarla düşmana yerel saldırılar düzenleyerek onu daha da hırpalamak ve bozmak fırsatı da hep vardır. Bu ilkeden hareket eden Moltke ikinci plan taslağında seferberlik sonunda Alman ordusunu kabaca iki eşit parçaya bölmeyi ve bu parçalardan birini Fransız, diğerini de Rus sınırına göndermeyi tasarlar. Bu iki kuvvet hemen sınır ötesinde kalan stratejik önemi haiz bölgeleri işgal ederek savunma önlemleri alacaklardır.

Aradan geçen yıllar Almanya’nın potansiyel rakiplerinin işine yarar. Fransa askerlik çağına giren bütün Fransız erkeklerini orduya alır ve hepsine temel askerlik eğitimini verir. Böylece muvazzaf ve ihtiyat kadrolarını elden geldiğince zenginleştirir. Diğer taraftan Alman genel kurmayını ve seferberlik sistemini örnek alarak kendi genel kurmay örgütünü kurar ve seferberlik sisteminde ciddi reformlar yapar. Rusya da boş durmamaktadır. Onlar da hem seferberlik sistemlerini, hem de bunun altyapısını oluşturan demiryolu şebekelerini devamlı olarak geliştirmektedirler. Rakiplerinin kaydettikleri bu gelişmeler karşısında Alman yönetimi Alman ordusunun da büyütülmesi ve bütün Alman erkeklerinin eğitilebilmesi için Reichstag’a giderek  ödenek isteminde bulunur, fakat liberallerden yüz bulamaz.

Bu değişen koşullar altında, Moltke masterplanında ciddi bazı değişiklikler yapmak gereksinimini hisseder. Rakiplerin artan gücü karşısında orduyu ikiye bölerek iki ayrı sınırda görevlendirmek lüksü kalmamıştır. Bu durumda Moltke ordunun büyük kısmı ile önce batıda Fransa üzerine ilerleyerek kendisine taktik savunma olasılığı verecek sınırlı bir stratejik saldırı yapmayı planlar. Gerekli savunma hattı oluşturulunca, ordu bütün ağırlığı ile Rus sınırına yığılacak ve burada da batıdaki gibi bir tampon bölge yaratılacaktır. Bu yeni planın en rahatsız edici yönü, ordu batı sınırında savaşmaktayken Rusların seferberliklerini tamamlayarak Doğu Prusya ve Silezyayı işgale başlamalarıdır. 1880 yılında Reichstag’ın muvazzaf Alman ordusunun kadrosunu 427,724 kişiye çıkarması, yani 26,000 kişi arttırması, biraz olsun rahatlama sağlar. Beri yandan Almanlar için tatsız bazı başka gelişmeler vardır. Fransızların Alman sınırında yapmakta oldukları tahkimat 1879 yılına gelindiğinde Moltke’nin planındaki bazı varsayımları geçersiz kılacak kadar ilerlemiştir.  Artık hem Fransız sınırını geçerek bir savunma üssü oluşturacak toprakları işgal etmek eskisi kadar hızlı ve kolay olmayacak, hem de Fransızların bu tahkimattan Alman sınırına saldırmaları ve Alman topraklarını işgali eskiye oranla çok daha kolay sağlanacaktır.

İkili İttifak

Moltke bu tehlikeyi önlemenin yolunun Almanya’nın bir müttefik edinmesinden geçtiğine inandığından, 1879 yılında Bismarck’a Avusturya–Macaristan İmparatorluğu ile bir savunma ittifakında sayısız yararlar gördüğünü bildirir. Bismarck da aynı çizgide düşündüğünden, tarihe “İkili İttifak” olarak geçen savunma anlaşması aynı yıl içinde imzalanır. Daha anlaşmanın mürekkebi kurumadan Moltke’nin yeni planı hazırdır. Bu planda da bir öncekinde olduğu gibi bir cephede erken ve kesin bir sonuç almayı amaçlamaktadır ama bu defa düşünülen cephe doğu cephesidir. Bu değişikliğin nedeni Rus seferberliği tamamlanmadan yarım milyon kişilik Alman ve Avusturya ordularının cepheye intikal edebilmesidir. Bu arada az sayıda ihtiyat birlikleri batı sınırını olası Fransız saldırılarına karşı koruyacaklardır. Bu plan ve buna bağlı seferberlik cetvelleri her altı ayda bir elden geçirilip, politik koşulların gerektirdiği ufak tefek değişikliklerin yapılması dışında, temel  bir değişikliğe uğramadan uzun bir zaman Alman Genel Kurmayının ana harekât planı olarak yürürlükte kaldı. Bu planın yanı sıra Moltke’nin kasasında sadece Rusya veya sadece Fransa ile savaşmak gerektiğinde kullanılabilecek iki başka plan daha vardı ve onlar da devamlı olarak güncelleştirilmekteydi.

1871 ile 1884 arasında dönüşümlü olarak Genel Kurmayda ve kıtada hizmet gördü. O yıl Albay von Schlieffen Genel Kurmayın Harp Tarihi Dairesinin Başkanlığına getirildi. 1888 de ikinci başkan olana kadar Genel Kurmayın çeşitli dairelerinin başkanlığını yürüttü.

İki cepheli savaşa doğru

Schlieffen Genel Kurmay başkanı olarak kendisine öncelikle iki hedef koymuştu. Bunlar her olasılığa ve kombinezona karşı savaş planlarının hazırlanması ve güncel bir şekilde muhafazası ile Alman ordusunun savaş eğitim ve hazırlığının en üst düzeyde tutulmasıydı. Kötüye giden politik ilişkiler ve Rusya ile Fransa arasındaki yakınlaşma en önemli sorunu idi. Böyle bir ittifakın Alman ordusundan sayıca çok daha büyük kuvvetleri doğudan ve batıdan Alman sınırlarına yığabileceğini hesaplıyordu. Böyle bir koalisyona karşı koyabilmek için rakiplerinden daha iyi ve etkili bir seferberlik sistemine, daha üstün stratejik planlamaya ve en kıdemsiz neferden en kıdemli mareşala kadar bütün askerlerin daha yüksek savaş yeteneklerine ve ateş gücüne sahip olması gerektiğine inanıyordu. Lakin beri taraftan  Alman kurmay sistemini taklit eden rakip silahlı kuvvetlerin de giderek daha güçlü ve verimli bir düzeye geldiklerini gözlemlemekteydi. Müellifi olduğu ve Alman ordusunun 1914 yılında uygulamaya koyduğu plan nedeni ile Schlieffen öncelikle bir stratejist ve planlamacı olarak tanınır. Oysa Genel Kurmay Başkanı olarak görev yaptığı bu ilk yıllarda zamanının adeta tümünü ordunun savaş yeteneklerinin geliştirilmesi ve ateş gücünün arttırılması için yoğun çalışmalar yaparak geçirmiştir.

1894 yılında korkulan felaket gerçekleşmiş, II. Wilhelm’in ve hempalarının çapsız dış politikası Rusya’yı adeta açık kollarla bekleyen Fransa’nın kucağına itmişti. Artık iki cepheli bir savaş su götürmez bir kesinlik kazanmıştı. Schlieffen bu koşullar altında ciddi bir strateji değişikliğinin gerektiğine inanıyordu. O da Moltke gibi, potansiyel iki düşmandan Rusya’nın daha beceriksiz ve yeteneksiz olduğunu düşünüyordu. Onun Moltke’den ayrıldığı nokta, Fransa seferberliğini tamamlayıp ciddi bir saldırı organize edene kadar doğu cephesinde kesin bir sonuç alınabileceği idi. Schlieffen’a göre Ruslar büyük olasılıkla 1812’de Napoleon’a yaptıkları gibi zaman kazanmak için toprak verecekler, uçsuz bucaksız Rusya’nın içlerine çekilirken de terk ettikleri yerleri yakıp yıkacaklardı. Bu da saldıran Alman birliklerinin irtibat hatlarının uzamasına, bu hatların korunması gibi sorunlara neden olacak; nihayet ileri harekâtın sonunda, vurucu güçlerini bir hayli yitirmiş olan Alman kuvvetlerinin karşısına taze kuvvetlerle çıkacaklardı. Bu arada Fransızlar da Rhein ırmağını savunan zayıf birlikleri her halde alt etme fırsatını bulacaktı.

Bir Alman dokuz Rus askerine bedeldi

Bütün bu olumsuzluklar Schlieffen’ı yeni bir plan tasarlamaya itti. Doğu cephesinde konuşlandırılacak ufak ve zayıf birlikler olası bir savaşın ilk aylarında Rusya’nın Doğu Prusya ve Silezya’ya oluşturduğu tehdidi karşılayabilirdi. Onu böyle düşünmeye iten yalnız Rus seferberlik sisteminin göreceli yavaşlığı değildi. Schlieffen haklı olarak Alman askerinin savaş güç, yetenek ve yönetiminin Ruslara oranla çok yüksek olduğunu düşünüyordu. Bunda da haksız olmadığı 1960’lı yıllarda ABD’de matematik modeller üzerinde yapılan araştırmalar tarafından doğrulanmıştır. Bu modeller savaş boyunca ortalama bir Alman askerinin dokuz Rus’a bedel olduğunu, ancak Tannenberg gibi bazı muharebelerde bu oranın bire ondörde hatta onaltıya kadar yükselebildiğini göstermiştir.

yaptıkları ve halen de yapmakta oldukları tahkimat ve kaleler düşündürücü idi. Bunlara saldırmak hem zaman, hem de ciddi can kaybına neden olacaktı. Bu kaleler nasıl aşılacaktı?  Schlieffen’ın çözümlerinden biri bu kaleleri dövebilecek güçte, ancak hareket kabiliyeti düşük muhasara toplarının hareket kabiliyetini yükselterek sahra topçusunu bu yüksek kalibreli top ve howitzerlerle donatmak oldu. Savaş doktrinini de sahra topçusu ile piyadenin eş güdüm içinde çalışmasını sağlayacak ve ön saftaki ateş gücünü azamiye yükseltecek şekilde geliştirdi. Bu arada sınır geçilince ilerleme hızının düşmesini önlemek üzere, ele geçirilen düşman demiryollarını derhal tamir edecek ve hizmete sokacak bir sınıf oluşturdu. Bu sınıf demiryolu istihkamcıları idi. Bu değişiklikler ilk ağızda geleneklerine bağlı subay sınıfı tarafından bir ölçüde hayret ve rahatsızlıkla karşılanmakla birlikte, gelen savaşta Alman ordusunun düşmanlarına karşı ciddi bir üstünlük sağlamasını sağlamıştır.

Sonuçta Schlieffen’ın hazırladığı bu ilk plan 1894 yılında Genel Kurmayın savaş planı olarak onaylandı. Ancak Schlieffen gibi manevranın yararına ve gereğine inanan bir stratejist için Alman ordularının hazırlanmış tahkimata karşı cepheden bir saldırı yapmak zorunda kalması ciddi bir üzüntü ve rahatsızlık kaynağı idi. Bu sorunu üç yıl inceledikten sonra nihayet tarihi kararını verdi. Alman ordusunu Fransız tahkimatları önünde yitirmeyecekti. Bir savaş vukuunda, ordunun bir cüzü ile Fransız ordusunun sol cenahını kuzeyinden çevirerek Fransa’ya girecekti. Lakin bu manevrayı yapabilmek için Almanya’nın da Fransa ve İngiltere gibi bağımsızlığını garanti ettiği Belçika topraklarına girmek gerekmekteydi. Schlieffen bu sorunun da üstesinden geldiğini sandı. Genel bir savaş vukuunda Belçika’nın tarafsız kalması mümkün olamazdı. Ya Almanya ya da Fransa safında savaşa girecekti. O zaman bu iki durumda da Alman ordusunun Belçika’ya girmesi bir sorun olmayacaktı.

Fransızlara karşı planda düzenlemeler

Bu düşünce etrafında geliştirilen yeni taslağa göre Alman ordusunun % 14’ü doğu cephesinde Rusları oyalayacak, % 45’i Metz-Thionville kalelerinin kuzeyinde, % 41’i de güneyinde olmak üzere batı cephesinde konuşlandırılacaktı. Metz’in kuzeyinde mevzilenen birliklerin üçte ikisi, yani ordunun % 30’u Fransızların sol cenahını çevirecek manevra gücü olarak kullanılacaktı. Bu tasarılar yıllık manevralarda, altı ayda bir olası savaş alanlarını tanımak için yapılan kurmay gezilerinde ve yılda en az iki kez masa başında düzenlenen savaş oyunlarında gözden geçirilmekte ve elde edilen bulguların ışığı altında güncelleştirilmekteydiler.

zayiat verdirerek yavaş yavaş geri çekileceklerdi. Bu onsekiz tümen dışında kalan bütün Alman sahra ordusu Metz–Thionville tahkimatının kuzeyinde mevzilendirilecekti. Bu birliklerden beş ordu teşkil ediliyordu. Bu orduların kuzeyden güneye sıralanışı birden beşe doğru idi. Bu beş ordunun en büyük ve güçlü olanı en kuzeyde konuşlanmış olan ve General Alexander von Kluck komutası altında bulunan 1’inci Ordu idi. Kuzeyden güneye indikçe hem orduların tümen sayısı azalıyor, hem de  bu tümenlerin kalitesi düşüyordu.

Savaş başlar başlamaz 1’nci, 2’nci ve 3’ncü Ordular Belçika’ya girerek Fransız cephesinin kuzeyinden geçecek, yani Fransız sol cenahını çevirecek; sonra da İngiliz kanalı boyunca ilerleyerek Paris’i 1’nci ordunun sol tarafında bırakacak devasa bir çark çizeceklerdi. Bu arada 4’ncü ve 5’nci ordular da Metz–Thionville kuzeyinden gelişebilecek bir Fransız saldırısını karşılayacaklar; saldıran orduları cephelerinden tespit ederek, gelişen Alman harekâtı karşısında manevra yapmalarını önleyeceklerdi. Böylece hem Paris direnme olanağı bulamadan düşecek, hem de Fransızlar iki ateş arasında sıkışacak ve arkalarını şimdi ters yöne bakan kendi tahkimatlarına vererek, irtibat hatlarından uzak bir şekilde savaşmak durumunda kalacaklardı. Bu sayede tek darbede kesin sonuç alınabilecek ve Fransız orduları teslim olacak, ya da imha edilecekti. Böylesine önemli bir hedef için yapılmakta olan manevra geliştikçe cephe hattının genişleyeceği ve Alman irtibat hatlarının uzayacağını gören Schlieffen, bu nedenle sağ kanadın çok güçlü tutulmasını istiyordu.

“Sağ kanadı güçlü tutmayı unutmayın...”

Ne yazık ki planın bu yeni versiyonu hazırlanırken, artık 72 yaşına gelmiş olan Schlieffen atından düşerek yaralandı. Bu kazadan sonra sağlığı bozulan ve işini gerektiği gibi yürütemeyeceğini düşünen Schlieffen 1905 yılı sonunda kendini emekliye sevketti. Gitmeden önce de selefine uzun bir rapor yazarak planın son halinin gerekçelerini ve sağ kanadın yaşamsal önemini anlatarak, planın bu çizgiler çerçevesinde tamamlanması konusunda uyarılarda bulundu. Hatta sağ kanadın önemini vurgulamak için, Alman ordusunun doğal gelişimi içinde yaratılacak her yeni birliğin, bu birlik bir manga dahi olsa, sağ kanatta görevlendirilmesi gerektiğini kaydetmişti... Bu arada Alman sağ cenahı ile solu arasında şimdilik 100’e 15 olan oranın sağın lehine olarak 100’e dokuza indirilmesi gerektiğini, çünkü Fransızların saldırması halinde Almanların geri çekilmesinin daha fazla Fransız askerini oyalayacağı için, sağ kanadın işini daha da kolaylaştıracağını anlatıyordu. Zaten 1912 yılında son nefesini verirken dahi etrafındakilere, “Sağ kanadı güçlü tutmayı unutmayın” diye fısıldamıştı.

Schlieffen’ın 100’e 9 olması için ısrar ettiği oran, bu son değişikliklerle 100’e 42 şeklinde değişti.

Alman ordusu 1914 yılında savaş başladığında Schlieffen’ın artık kuşa dönmüş bu planı uyarınca ileri harekâta başladı. Bu durumda bile Kluck ile 2’nci Ordu komutanı von Bülow hızla hedeflerine doğru ilerlemeye başladılar. Paniğe kapılan Fransız Yüksek Komutanlığı Alman saldırısını yavaşlatabilmek için, Ruslardan doğu cephesinde bir saldırı düzenlemelerini istediler. Ruslar Rennenkampf komutasındaki 1’nci Ordu ile Samsonov komutasındaki 2’nci Orduyu Doğu Prusya’ya sürdüler. Bu Rus ileri harekâtı Doğu Prusya’da bulunan Alman 8’nci Ordu komutanı von Prittwitz’i paniğe sürükledi. Moltke de, Prittwitz’i azlederek yerine ordu komutanı olarak Hindenburg’u ve ordu kurmay başkanı olarak da Ludendorff’u görevlendirdi. Bir de korkunç bir hata yaptı ve hızla ilerlemekte olan Alman sağ kanadından iki kolordu, yani dört tümen çekerek, doğuya gönderdi.

Sonun başlangıcı

Oysa ki durum Prittwitz’in çizdiği kadar kötü değildi. Prittwitz’in komutası altındaki 1’nci Kolordunun komutanı General von François ve kurmay başkanı Yarbay Max Hoffmann Genel Kurmay eğitimi almış subaylardı. Derhal bir harekât planı hazırladılar. Ludendorff ve Hindenburg da Doğu Prusya’ya vardıklarında hazırlanmış olan planı onayladılar. 1914 Ağustos’unun 26 ila 31’nci günleri arasında Almanlar bu planı uygulayarak Tannenberg meydan muharebesini kazandılar. Ola ki Moltke’nin Doğu Prusya’ya gönderdiği iki kolorduyu merak ediyorsunuzdur. Tannenberg zaferi kazanıldığında hâlâ trenle doğuya ilerliyorlardı.

Bu arada batı cephesinde Schlieffen’ın korktukları yavaş yavaş gerçekleşmektedir. Cephenin sağ kanadından kaydırılan güçler, özellikle doğuya gönderilen bu son iki kolordu yüzünden, giderek uzamakta olan cephe hattında boşluklar meydana gelmeye başlamıştır. Oluşan bu gedikleri kapamak için Alman sağ kanadı giderek sola kaymak zorunda kalır. Şimdi von Kluck Paris’in batısından değil, ancak doğusundan dolaşabilecektir. Ama bu dahi cephedeki gedikleri kapatamaz. İki kolordu trenle doğuya giderken, cephede, onların olması gerektiği yerde, 1’nci ve 2’nci Orduların arasında yaklaşık 30 kilometrelik bir büyük gedik açılır. Bu da Alman ileri harekâtının sonunun başlangıcıdır.

Planın bu güdük haliyle bile Almanların Fransa’nın madenler ve endüstri açısından en zengin bölgelerini ele geçirmelerini ve dört yıl boyunca büyük Moltke’nin öngördüğü stratejik saldırı – taktik savunma ilkesinin uygulanabilmesini sağlamış olduğunu gözden uzak tutmamak gerekiyor. Bazı eleştirmenler de Schlieffen’ın sağ cenahı güçlü tutmak uğruna Doğu Prusya ile Alsace ve Lorraine’i çok zayıf bıraktığını, yani gereksiz riskler aldığını savunmaktadırlar. Tannenberg zaferi Doğu Prusya konusunda eleştiride bulunanlara en güzel yanıttır. Kaldı ki büyük sonuçların alınabilmesi için akıllıca ve ölçülü risklerin alınması kaçınılmazdır. Bunun güzel bir örneği Kurtuluş Savaşımızda da mevcuttur. Büyük Atatürk’ün Dumlupınar zaferini kazanmak için Afyon bölgesinde bir sıklet merkezi oluşturması gerekmekteydi. Bu sıklet merkezinin sağlanabilmesi için cephenin kuzeyinin nerede ise tamamen boşaltıldığını ve buradaki kuvvetlerin geceler boyu düşman cephesinin önünden geçirilerek güneye kaydırıldığını anımsatmakta yarar görüyorum.